مقدمه
دوران کودکی حساس‌ترین مرحله‌ی زندگی هر انسانی است. خانه‌ای که برای بزرگسالان امن به نظر می‌رسد، برای یک کودک پر از کنجکاوی و گاهی خطر است.
اما والدین نیز میخواهند به کودکان خود اجازه دهند تا کشف کنند، یاد بگیرند و لذت ببرند. زمین خوردن ، کبودی و خراش بخش طبیعی رشد است، اما هیچکس نمیخواهد این اتفاقات کوچک به آسیب های جدی تبدیل شوند و کودکان نیز هنوز مفهوم خطر را به‌خوبی درک نمی‌کنند، بنابراین مسئولیت ایجاد محیطی ایمن بر عهده‌ی والدین و مراقبین است.
بر اساس آمار جهانی سازمان بهداشت (WHO) بیش از یک‌سوم از حوادث کودکان زیر پنج سال در محیط خانه رخ می‌دهد. در ایران نیز طبق گزارش اورژانس کشور، سقوط، سوختگی، و مسمومیت شایع‌ترین دلایل مراجعه‌ی کودکان به مراکز درمانی هستند. بیشتر این حوادث در شرایطی اتفاق می‌افتند که قابل پیشگیری هستند، فقط کافی است محیط خانه را با دیدی دقیق‌تر ایمن کنید.
هدف از رعایت نکات ایمنی در منزل، ایجاد محیطی امن است که در آن کودک بتواند آزادانه رشد کند، بازی کند و یاد بگیرد، بی‌آنکه در معرض خطرهای جدی خانه قرار گیرد.
ایمنی در اتاق کودک
اتاق کودک فضایی است که کودک بیشترین زمان را در آن سپری می‌کند، از خواب و بازی گرفته تا یادگیری و رشد. ایمنی و طراحی درست این فضا میتواند تأثیر مستقیمی بر امنیت، سلامت و آرامش او داشته باشد. بنابراین این فضا باید از نظر ایمنی در اولویت قرار گیرد.
استفاده از تخت‌خواب و کمد ایمن با گوشه‌های گرد است تا در صورت برخورد احتمالی، آسیب جدی وارد نشود.
تخت باید ارتفاع مناسبی داشته باشد و نرده‌های آن به‌اندازه‌ای نزدیک باشند که کودک نتواند میان آنها گیر کند یا از آن بالا برود.
وسایل اتاق بهتر است به دیوار ثابت شوند تا در اثر تکیه دادن یا بالا رفتن کودک، واژگون نشوند.
هر وسیله‌ی قابل کشیدن باید از دسترس کودک دور بماند.
فرش زیر تخت نباید لیز باشد و بهتر است کف اتاق از جنس نرم و قابل شست‌وشو انتخاب شود تا در صورت زمین خوردن، آسیبی به کودک وارد نشود.
اگر از وسایل گرمایشی استفاده می‌شود، باید حفاظ داشته باشند تا کودک به سطح داغ آنها دست نزند.
هنگام خرید اسباب بازی به سن کودک توجه کنید و دستورالعمل و هشدارهای روی بسته‌بندی را بخوانید تا مطمئن شوید مناسب کودک شماست، همچنین بررسی کنید که قطعات کوچک یا خطر خفگی وجود نداشته باشد.
پنجره‌ها حتماً قفل کودک داشته باشند و از نصب حفاظ اطمینان حاصل کنید.
وسایل کوچک و خفه‌کننده مانند دکمه، مهره و… نباید در دسترس باشند.
ایمنی در آشپزخانه
آشپزخانه از دید کودک محیطی جذاب و پر از وسایل متنوع است، اما به دلیل وجود وسایل برنده، اجاق گاز، مواد شیمیایی و… یکی از خطرناک‌ترین بخش‌های خانه برای کودکان است که باید نکات ایمنی دقیقی در آن رعایت شود. با چند اقدام ساده میتوان احتمال حادثه را تا حد زیادی کاهش داد.
بسیاری از مواد شیمیایی زیر سینک آشپزخانه نگهداری میشوند، تمامی این مواد مانند وایتکس، شوینده، مایع ماشین ظرفشویی یا محلول‌های تمیزکننده که آنجا نگهداری میشوند برای حفظ ایمنی باید در مکان دیگری مثل کابینت‌های بالا یا دارای قفل نگهداری شوند.
کودک هرگز نباید در نزدیکی اجاق گاز تنها گذاشته شود، بهتر است شعله‌های پشتی برای پخت‌وپز استفاده شوند و دسته‌ی قابلمه‌ها به سمت داخل برگردانده شود.
درِ فر و ماکروویو و… باید قفل کودک داشته باشد.
وسایل برنده مثل چاقو، قیچی و ابزار آشپزی باید در کشوهای قفل‌دار یا با محافظ مخصوص نگهداری شوند.
سیم وسایل برقی مثل کتری، مخلوط کن و… نباید آویزان باشند.
ظروف شکستنی مثل بشقاب و لیوان در طبقات بالا قرار داده شود.
حتی دستمال‌ها، پلاستیک‌ها و وسایل کوچک آشپزخانه هم ممکن است باعث خفگی یا سوختگی شوند، بنابراین نظم و دقت در این فضا بسیار اهمیت دارد.
زنگ هشدار دود (دود‌ياب) احتمال آسیب و مرگ در آتش‌سوزی را تقریباً ۵۰٪ کاهش می‌دهد، در آشپزخانه و حتی هر طبقه خانه و داخل اتاق‌خواب‌ها نصب کنید و مطمئن شوید همیشه درست کار می‌کند و به کودکان آموزش دهید هنگام شنیدن صدای زنگ دود، خم شوند و سریع خارج شوند، تمرین مکرر باعث می‌شود در زمان واقعی بهتر عمل کنند.
در آشپزخانه یک کپسول آتش نشانی داشته باشید.
ایمنی در سرویس بهداشتی
سرویس بهداشتی مکانی است که در نگاه اول کم‌خطر به نظر می‌رسد، اما محل خطرات بسیاری است، از لغزش روی زمین خیس گرفته تا تماس با مواد شیمیایی و سوختگی. توجه به جزئیات در این بخش میتواند از آسیب‌های جدی جلوگیری کند.
سطح خیس و لغزنده‌ی کف سرویس بهداشتی خطر آسیب را افزایش می‌دهد، بنابراین استفاده از کف‌پوش ضدلغزش و خشک نگه‌داشتن زمین اهمیت زیادی دارد.
همچنین باید از دسترسی کودک به داروها و محصولات آرایشی جلوگیری کرد. این وسایل اغلب در کابینت یا قفسه‌های کوچک نگهداری میشوند، اما لازم است یا قفل‌دار باشند یا در ارتفاع بالا قرار گیرند.
وسایل برقی مثل سشوارهرگز نباید در نزدیکی وان یا سینک باقی بمانند و پس از استفاده از پریز جدا شوند.
اگر از وان استفاده میکنید، هرگز کودک را حتی برای چند ثانیه تنها نگذارید، کودکان خردسال ممکن است در عمق بسیار کم آب نیز دچار خفگی شوند.
از شیرهای تنظیم دما یا ترموستات استفاده کنید تا دمای آب از ۳۸ درجه بیشتر نشود.
وسایل فلزی، تیغ و… در طبقات بالا و قفل‌دار نگهداری شوند.
ایمنی در اتاق‌های عمومی و پذیرایی
اتاق نشیمن و پذیرایی محل بازی و رفت‌وآمد زیاد کودک است، بنابراین لازم است محیطی امن برای بازی و استراحت ایجاد شود تا حتی در صورت حضور نداشتن اعضای خانواده نیز کودک در امنیت باشد.
مبلمان و صندلی ها را دور از پنجره ها قرار دهید تا از خطر سقوط کودکان جلوگیری شود.
توری پنجره ها برای جلوگیری از ورود حشرات است و نمیتواند مانع سقوط کودک شود، پس باید از نرده های حفاظتی برای پنجره ها استفاده شود مخصوصا اگر در طبقات بالای ساختمان زندگی میکنید.
در این فضاها باید به محافظت از وسایل برقی و سیم‌ها توجه ویژه داشت. پریزهای برق باید با محافظ کودک پوشانده شوند و سیم‌های برق داخل کانال مخصوص و یا از دید پنهان شوند تا کودک نتواند با آنها بازی کند.
میزها و لبه‌های تیز باید با ضربه‌گیر پوشانده شوند.
وسایل شکستنی در طبقات بالا قرار گیرند.
تلویزیون یا وسایل سنگین بهتر است به دیوار متصل شوند تا خطر افتادن نداشته باشند.
استفاده از پدهای ضد لغزش زیر فرش میتواند مانع سرخوردن کودک در هنگام بازی شود.
برخی از گیاهان زینتی سمی هستند، باید بررسی شوند و در دسترس کودکان نباشند.
شومینه و بخاری باید با محافظ پوشانده شوند تا دست کودکان به بدنه داغ آن ها برخورد نکند.
ایمنی در پله‌ها و راهروها
پله‌ها یکی از اصلی‌ترین محل‌های سقوط در خانه هستند، آموزش و تجهیز مناسب میتواند این خطر را کاهش دهد.
نصب حفاظ پله در بالا و پایین راه‌پله از اقدامات ضروری است، این حفاظ‌ها باید استحکام کافی داشته باشند و درب آنها به‌راحتی توسط بزرگسالان باز و بسته شود اما برای کودک دشوار باشد.
نصب حفاظ پله برای جلوگیری از سقوط یکی دیگر از اقدامات ضروری برای محافظت در کودکان است.
بهتر است کودکان به‌صورت قدم‌به‌قدم عبور از پله را با همراهی والدین بیاموزند تا از خطر افتادن آن ها جلوگیری شود.
نور کافی در پله‌ها و راهروها هم اهمیت دارد تا هنگام شب خطر سقوط کاهش یابد.
اگر کف پله‌ها لغزنده است، از نوارهای ضدلغزش استفاده کنید
از قرار دادن وسایل اضافی در راه پله ها خودداری کنید.
ایمنی در وسایل الکترونیکی و برقی
در دنیای امروز، خانه‌ها پر از وسایل الکترونیکی هستند و این وسایل در همه جای خانه وجود دارند و لازم است مراقبت ویژه‌ای برای آنها در نظر گرفته شود.
وسایل برقی هنگام استفاده نباید بدون نظارت رها شوند، زیرا کودکان به‌طور طبیعی کنجکاوند و ممکن است دکمه‌ای را فشار دهند یا کابل را بکشند، پس تمام وسایل برقی مثل اتو و سشوار و… باید در جایی امن و دور از دسترس کودک نگهداری شوند.
هنگام تمیز کردن خانه یا شستن زمین، دوشاخه‌ی وسایل را از پریز بیرون بکشید تا از برق‌گرفتگی احتمالی جلوگیری شود.
از اتصال چندین وسیله به یک پریز برق خودداری کنید تا از خطر آتش‌سوزی جلوگیری شود.
همه پریزها در اتاق‌ها باید درپوش مخصوص داشته باشند.
کابل‌ها در مسیر رفت‌وآمد کودک نباشند و سیم‌های آسیب‌دیده باید فوراً تعویض شوند.
هیچ وسیله برقی نباید در نزدیکی آب باشد.
آموزش کودکان در این زمینه بسیار اهمیت دارد.
نکات مربوط به داروها و مواد شیمیایی
نگهداری داروها و مواد شیمیایی در خانه باید با دقت فراوان انجام شود. زیرا کودکان بسیار کنجکاو هستند و داروها می‌توانند برای کودکان بسیار جذاب باشند. حوادث ناشی از مسمومیت، یکی از علل اصلی مراجعه کودکان به بیمارستان‌هاست.
داروها و مواد شیمیایی را در مکان‌های امن و خارج از دید و دسترس کودکان قرار دهید.
استفاده از قفل کابینت یا کابینت های بالا که دور از دسترس کودک هستند میتواند مانع از خطر شود.
بطری‌ها و ظروف باید دارای برچسب باشند تا با نوشیدنی یا مواد خوراکی اشتباه گرفته نشوند. هرگز دارو را در بطری‌های معمولی یا لیوان نریزید، چون کودک ممکن است تصور کند که میتواند آن را بنوشد.
با کودکان درباره دارو صحبت کنید و به آنها آموزش دهید. حتی اگر قرص و دارو خوش‌طعم است یا دارای رنگ های جذاب است، آن را با آب‌نبات مقایسه نکنید تا کودک ترغیب به خوردن شود.
درپوش داروها را بعد از هر بار استفاده محکم ببندید اما به یاد داشته باشید که درپوش مقاوم به معنای کاملاً غیرقابل دسترسی نیست و برخی کودکان با پشتکار می‌توانند به دارو دست پیدا کنند.
از تمیز کردن خانه با مواد شیمیایی در زمان حضور کودک پرهیز شود.
به والدین توصیه می‌شود هنگام بیماری کودک، دارو را تنها در حضور خود به او بدهند و هرگز به او اجازه ندهند خودش دارو را بردارد، تمام داروها و ویتامین‌ها باید دور از دید و دسترس کودکان نگه داری شوند، حتی داروهای خودتان. در سه مورد از چهار مراجعه به اورژانس به دلیل مسمومیت دارویی، کودک به داروی والدین یا پدربزرگ و مادربزرگ دسترسی پیدا کرده است.
آموزش این رفتارها در سال‌های ابتدایی زندگی، عادت‌های ایمن را ایجاد می‌کند.
آموزش و آماده‌سازی کودک
هیچ خانه‌ای به‌طور کامل عاری از خطر نیست، اما میتوان با آموزش رفتار ایمن و متناسب با سن کودک، احتمال وقوع حادثه را کاهش داد. کودکان از طریق بازی و تجربه یاد می‌گیرند، بنابراین استفاده از بازی‌های آموزشی که مفهوم خطر و احتیاط را منتقل می‌کنند، مؤثر است. ایمنی واقعی زمانی به‌دست می‌آید که کودک نیز رفتارهای ایمن را بیاموزد.
برای مثال، میتوان از بازی‌هایی با موضوع «چه کارهایی خطر آفرین هستند» استفاده کرد تا کودک یاد بگیرد با اجاق گاز، پریز برق یا داروها بازی نکند همچنین میتوان از بازی‌های تصویری برای یادگیری خطر و ایمنی استفاده کرد.
والدین باید الگوی رفتاری فرزندان خود باشند، وقتی کودک می‌بیند والدین با نظم و دقت وسایل را جمع می‌کنند و بعد از استفاده از وسایل برقی آنها را خاموش می‌نمایند، او نیز این رفتارها را تقلید خواهد کرد.
تشویق و توضیح به‌جای ترساندن، بهترین روش آموزش است. کودکی که دلیل محدودیت‌ها را درک کند، همکاری بیشتری در رعایت آنها نشان می‌دهد.
آمادگی در شرایط اضطراری
آمادگی در برابر وقوع حادثه میتواند نجات بخش باشد.
لازم است والدین شماره‌های ضروری مانند اورژانس، آتش‌نشانی و پزشک خانواده را در مکانی مشخص و در دسترس قرار دهند و به کودک آموزش دهند که در مواقع حساس از این شماره ها استفاده کند.
همچنین آموزش والدین و مراقبین در شرایط خاص، از جمله آشنایی با کمک‌های اولیه، نحوه‌ی برخورد با سوختگی، خفگی یا مسمومیت، بسیار حیاتی است. نگهداری جعبه کمک‌های اولیه در خانه و آشنایی با نحوه استفاده از آن میتواند در دقایق اولیه حادثه جان کودک را نجات دهد.
بهتر است هر چند وقت یک‌بار والدین و مراقبین تمرین کوتاهی برای سنجش واکنش در شرایط اضطراری انجام دهند. دانستن اینکه در لحظه‌ی بحران چه باید کرد، اضطراب را کاهش می‌دهد و از بروز اشتباه جلوگیری می‌کند.
نتیجه‌گیری
امنیت کودک در خانه، نتیجه‌ی ترکیبی از پیشگیری، آموزش و مراقبت دائمی است. والدین و مراقبین با دقت و آگاهی می‌توانند محیطی بسازند که کودک در آن احساس آزادی و امنیت کند. هیچ اقدام ایمنی به‌تنهایی کافی نیست، اما مجموعه‌ای از رفتارهای مسئولانه و آموزش‌محور، خانه را به پناهگاه امنی برای رشد کودک تبدیل می‌کند.
پیشگیری ساده‌ترین و مؤثرترین راه کاهش خطر است.
آموزش منظم کودک باعث می‌شود خودش از خطر دوری کند.
بررسی دوره‌ای محیط خانه باید به عادت روزانه تبدیل شود.
در نهایت، باید به یاد داشت که امنیت کودک تنها با وسایل محافظتی تأمین نمی‌شود، بلکه نیازمند حضور آگاهانه، آرامش و توجه روزمره است.
خانه‌ای امن برای کودکان، همچون نوری از خورشید درخشان است که گرما، آرامش و امنیت را در هر گوشه‌ی زندگی آنها می‌تاباند.